Polska zdrowo oddycha: podsumowanie debaty o profilaktyce chorób zakaźnych układu oddechowego

02 marca 2025

W czwartek 26 lutego b.r. w gmachu Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej odbyła się debata w formie okrągłego stołu pod hasłem "Polska zdrowo oddycha: profilaktyka chorób zakaźnych układu oddechowego. Wyzwania i rekomendacje na 2025 rok". Wydarzenie zorganizowane przez Wicemarszałek Sejmu RP Monikę Wielichowską, Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej oraz Sojusz Polska Zdrowo Oddycha. Honorowy patronat nad wydarzeniem objęło Ministerstwo Zdrowia. Wydarzenie zgromadziło ekspertów, przedstawicieli administracji państwowej oraz organizacji pacjenckich.

Otwierając spotkanie, Wicemarszałek Monika Wielichowska podkreśliła powagę sytuacji, zwracając szczególną uwagę na konsekwencje zakażeń górnych dróg oddechowych dla grup podwyższonego ryzyka. Zwróciła uwagę, że zakażenia układu oddechowego dla osób z grup ryzyka – seniorów, pacjentów przewlekle chorych – mogą mieć szczególnie poważne konsekwencje. Dlatego niezwykle istotne jest, aby system ochrony zdrowia kładł większy nacisk na profilaktykę, szczepienia dorosłych oraz skuteczną ścieżkę pacjenta. Wicemarszałkini Sejmu.Wielichowska zapewniła, że wnioski z dyskusji trafią bezpośrednio do Ministerstwa Zdrowia.

Dziękuję za to, że nie jest Wam, drodzy Państwo, wszystko jedno i że walczycie o zdrowie Polek i Polaków. Wasza rola w kształtowaniu polityki zdrowotnej jest przeogromna i nie do przecenienia"

Wicemarszałek Sejmu RP Monika Wielichowska

Niemal trzygodzinna dyskusja skoncentrowała się na wyzwaniach zdrowia publicznego związanych z chorobami zakaźnymi układu oddechowego, ze szczególnym uwzględnieniem ochrony seniorów i pacjentów z chorobami przewlekłymi. Zaprezentowano także dwa raporty Instytutu Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej oraz Ośrodka Badań Socjomedycznych: "Polki i Polacy a zapalenia płuc i pneumokoki" oraz "Choroby przewlekłe a postawy wobec szczepień".

Kluczowe wnioski z debaty. Podczas spotkania Główny Inspektor Sanitarny dr n. med. Paweł Grzesiowski przedstawił niepokojące statystyki. Od początku sezonu grypowego w Polsce zachorowało około 2 miliony osób, a odnotowano już 992 zgony z powodu tej choroby. Co najbardziej alarmujące, ponad 950 ofiar to osoby w wieku powyżej 50 lat.

"Najczęściej chorują dzieci, ale najczęściej umierają seniorzy. To oni powinni być priorytetowo objęci profilaktyką. (...) Bez epidemiologii nie ma profilaktyki – to jest absolutna podstawa. Przez lata nie mieliśmy dokładnych danych na temat przyczyn infekcji układu oddechowego"

dr Paweł Grzesiowski, Główny Inspektor Sanitarny

Prof. Tomasz Sobierajski zaprezentował wyniki badań, które pokazują, że mimo iż niemal 80% Polaków uważa zapalenie płuc wywołane pneumokokami za poważne zagrożenie zdrowotne, zaledwie 10% badanych zdecydowało się na szczepienie. Wśród seniorów odsetek zaszczepionych jest jeszcze niższy - tylko 7,1%, mimo że znajdują się oni w grupie najwyższego ryzyka.

Potrzebujemy szeroko zakrojonej kampanii edukacyjnej, która nie tylko zwiększy wiedzę o zagrożeniach, ale także zbuduje zaufanie do szczepień wśród Polaków. Lekarze i pielęgniarki mają tutaj kluczową rolę do odegrania, przekazując rzetelne informacje o możliwościach profilaktyki"

prof. ucz., dr hab. n. med. i n. o zdr. Tomasz Sobierajski

Prof. dr hab. n. med. Tomasz Dzięciątkowski zwrócił uwagę na niepełną diagnostykę infekcji układu oddechowego. "Wiele infekcji układu oddechowego nadal nie jest diagnozowanych, co utrudnia właściwą ocenę skali problemu. W profilaktyce swoistej – czyli szczepieniach – sytuacja poprawia się, ale zbyt wolno" – podkreślił profesor. Zaznaczył również, że chociaż w kalendarzu szczepień znajdują się szczepienia przeciwko pneumokokom, grypie, RSV oraz SARS-CoV-2, to spora część szczepień dla dorosłych wciąż nie jest refundowana, co wymaga pilnych zmian systemowych.

Eksperci wskazują bariery. Prof. dr hab. n. med. Tomasz Zielonka w swojej wypowiedzi skupił się na kluczowej roli lekarzy w procesie szczepienia. "Brak rekomendacji po stronie lekarzy powoduje słabe wskaźniki wyszczepialności. Lekarze są niewystarczająco zaangażowani w profilaktykę szczepienną" – stwierdził stanowczo. Profesor przedstawił konkretne propozycje zmian: "W Polsce powinno się uprościć procedury szczepień oraz zapewnić skuteczny monitoring. Dodatkowo należy w dalszym ciągu edukować lekarzy, prowadzić skuteczne kampanie społeczne oraz informować o codziennej liczbie zachorowań." Na zakończenie swojego wystąpienia Profesor przestrzegł: "Bez wprowadzenia tych rozwiązań w przyszłym roku znowu będziemy się zastanawiać, dlaczego Polacy się nie szczepią."

Specjalistyczne rekomendacje dla grup ryzyka. Prof. dr hab. n. med. Małgorzata Czajkowska-Malinowska, konsultant krajowa w dziedzinie chorób płuc, podkreśliła szczególne potrzeby pacjentów pulmonologicznych. "Pacjenci z chorobami płuc są szczególnie wrażliwi na infekcje. Ich tkanka płucna jest już uszkodzona, a każda dodatkowa infekcja może pogorszyć ich stan" – wyjaśniła. Profesor z zadowoleniem odnotowała, że obecnie istnieją już kompleksowe zalecenia dla pacjentów z POChP. "Już od dwóch lat w dokumentach są rekomendację aż pięciu różnych szczepień: przeciwko pneumokokom, grypie, COVID-19, RSV, krztuścowi i półpaścowi. To ogromny krok naprzód, ale teraz musimy sprawić, aby pacjenci faktycznie dostali te szczepienia" – podkreśliła prof. Czajkowska-Malinowska.

Z kolei prof. dr hab. n. med. Tomasz Targowski, konsultant krajowy w dziedzinie geriatrii, zaapelował o zwiększenie dostępności szczepień dla seniorów.

Moja rekomendacja jest jasna – musimy zwiększyć dostępność bezpłatnych szczepień dla seniorów i prowadzić skuteczniejsze kampanie edukacyjne. Mamy bardzo dobre szczepionki i musimy je wykorzystać w pełni. Proszę Państwa, seniorzy to grupa najbardziej narażona, więc to tutaj powinniśmy zacząć nasze działania!"

Prof. dr hab. n. med. Tomasz Targowski, konsultant krajowy w dziedzinie geriatrii

Z kolei Dr n. med. Piotr Ligocki zwrócił uwagę na szczególną sytuację pacjentów immunosupresyjnych. "Pacjenci immunosupresyjni, jeśli zachorują na grypę, często wypadają z programu lekowego. Ich leczenie zostaje wstrzymane i nie zawsze mogą do niego wrócić. To jest ogromny problem, szczególnie w hematologii i onkologii" – podkreślił, apelując o wprowadzenie bezpłatnych szczepień dla tej grupy pacjentów, nawet jeśli nie spełniają kryterium wieku 65+.

Biorąca udział w dyskusji dr Justyna Tymińska skupiła się na omówieniu roli lekarzy rodzinnych w systemie szczepień. To właśnie lekarze rodzinni mogą najbardziej wpłynąć na decyzje pacjentów dotyczące szczepień. W jej ocenie występuje brak systemowych narzędzi wspierających lekarzy rodzinnych w promowaniu szczepień. Wskazała na brak integracji systemu szczepień z dokumentacją pacjenta. Obecnie lekarz rodzinny często nie wie, czy jego pacjent był zaszczepiony w przeszłości, czy nie. Lekarze rodzinni nie posiadają elektronicznej karty szczepień dla dorosłych, co powoduje, że lekarze muszą bazować na tym, co pacjent sam im powie. Wskała także, że szczepienia nie są traktowane jako priorytet w przychodniach POZ. Lekarze są obciążeni mnóstwem innych obowiązków, a szczepienia często schodzą na dalszy plan.

Na problem z dostępnością szczepień oraz pełnych uprawnień dla farmaceutów podniósł dr n. farm. Mikołaj Konstanty, Wiceprezes Naczelnej Rady Aptekarskiej, wskazując na bariery w aptekach. "Farmaceuci są gotowi do szczepień, ale systemowe ograniczenia nadal stanowią ogromny problem. Mamy bardzo dobrze przeszkoloną kadrę, mamy procedury, mamy doświadczenie po pandemii COVID-19, kiedy w aptekach wykonywano setki tysięcy szczepień, a mimo to wciąż nie wykorzystujemy w pełni potencjału aptek w profilaktyce. (...) Co nas ogranicza? Po pierwsze – brak pełnej refundacji szczepień w aptekach. Obecnie pacjent, który chce się zaszczepić w aptece, musi sam zapłacić za szczepionkę, a następnie zapłacić za jej podanie. (...) Po drugie – brak stabilnych regulacji prawnych. Procedury zmieniają się co chwilę. Raz pozwalamy farmaceutom szczepić, potem nagle ograniczamy ich uprawnienia. W efekcie farmaceuci tracą motywację do szkolenia się w tym kierunku, bo nie mają pewności, że będą mogli te umiejętności wykorzystać w przyszłości. Po trzecie – problemy z dostępnością szczepionek. Wiemy, że pacjenci nie chcą chodzić od lekarza do apteki i z powrotem. Najchętniej przyszliby do apteki, kupili szczepionkę i od razu ją przyjęli." powiedział

Rekomendacje na przyszłość: Na podstawie dyskusji eksperci sformułowali szereg rekomendacji, które mają poprawić profilaktykę chorób zakaźnych układu oddechowego w Polsce. Wśród najważniejszych znalazły się:

Zwiększenie dostępności i pełna refundacja szczepień dla dorosłych i seniorów
Wprowadzenie elektronicznej karty szczepień dla dorosłych, dostępnej dla lekarzy POZ i farmaceutów
Poprawa koordynacji między lekarzami POZ, specjalistami i farmaceutami w zakresie szczepień
Wprowadzenie stabilnych regulacji dotyczących szczepień w aptekach
Usprawnienie systemu informowania o zagrożeniach epidemiologicznych
Edukacja lekarzy i pacjentów poprzez kampanie informacyjne